Piórnik

Zajęcia zintegrowane z zabawą w myślenie,
czyli innowacja pedagogiczna pt. „Strategie myślenia”

mgr Grażyna Ćwikła – nauczyciel nauczania zintegrowanego Szkoła Podstawowa nr 1 im. Fryderyka Chopina w Żarach

Zdolność dziecięcego myślenia można kształtować i rozwijać. Poza stymulacją w środowisku rodzinnym, powinno to mieć miejsce w szkole w młodszym wieku szkolnym – zarówno w czasie zajęć zintegrowanych jak i dodatkowych. Wykorzystując różnorodne i nowoczesne metody i formy pracy dydaktycznej w rozwoju myślenia uczniów, a przede wszystkim chcąc osiągać lepsze wyniki pedagogiczne, opracowałam innowację pedagogiczną pt. „Strategie myślenia”.

Właściwa obsługa „Biokomputera” jakim jest umysł ludzki, uświadomienie uczniom jego możliwości, sterowanie własnymi procesami myślowymi, doskonalenia pamięci (również przez wykorzystywanie środków mnemotechnicznych) i uwagi dowolnej, koncentracji, wyobraźni, a także umiejętne sporządzanie notatek dzięki zastosowaniu map myśli (czy np. asocjogramów w nauce języka obcego) – to nabywanie wiedzy w sposób trwały.

Jakie są główne cele mojego programu innowacyjnego?
Jest to rozwijanie twórczej postawy uczniów poprzez :

treningi twórczego myślenia; tzw. próby myślenia „w bok”,
sterowanie własnym myśleniem,
umiejętność sporządzania map myśli,
rozwijanie osobowości dziecka w sferze poznawczej, waloryzacyjnej i operacyjnej.

Plan innowacji oraz szczegółowy zakres treści do realizacji dokumentowany jest w rozkładzie zajęć oraz w dzienniku lekcyjnym zajęć zintegrowanych.

W odniesieniu do realizowanego programu nauczania poszerzeniu ulega przede wszystkim dobór i układ treści metod kształcenia i wychowania. Wśród nich wykorzystuję:

mapy myśli i asocjogramy,
ćwiczenia usprawniające pracę obu półkul mózgowych,
koncepcję 6 myślowych kapeluszy E. De Bono,
„Lekcje twórczości” będące treningiem w drodze do myślenia operacyjnego,
tworzenie i wydawanie czasopisma klasowego (pierwszy numer wydany został w 1999r),
kronikę klasową, w tym fragmenty w formie pamiętnika z tekstami pisanymi w języku niemieckim*,
jako nauczyciel kształcenia zintegrowanego prowadzenie lekcji języka niemieckiego w korelacji z programem innowacji oraz w zgodzie z ramowym programem nauczania zintegrowanego**,
„Arkusz Sprawności” będący narzędziem motywującym zdobywanie wiadomości i umiejętności przez uczniów oraz wspomagającym proces wychowania, a także uzupełniający ocenę opisową ucznia,
kółko teatralne z dużym udziałem uczniów z własnej klasy jako autor innowacji oraz coroczne uczestnictwo w „Powiatowym Przeglądzie Teatrzyków Dziecięcych” – „Balladyna” organizowanym przez Szkołę Podstawową nr 8 w Żarach i ŻDK .

* – Pomysł „pamiętnik – podręcznik” znalazłam w artykule Z. Chłopek pt. „Pamiętnik w nauczaniu języków obcych”. Autorka zwraca uwagę na zalety pisania takiego pamiętnika: – „wzbudza on zainteresowania ucznia (dzieci bardzo lubią słuchać historii o nich samych), – „jest on w dużej mierze zrozumiały (dziecko przecież wie co robiło)”, – „tworząc tekst samodzielnie, można manipulować poznanym zasobem materiału w celu utrwalenia zakresu już poznanego i wyrównania istniejących niedociągnięć”.
** – Nauka języka niemieckiego w mojej pracy dydaktyczno-wychowawczej oparta jest na koncepcji uczenia się przez zabawę: przez gry, zabawy dydaktyczne, tematyczne, językowe, piosenki i zabawy ruchowe. W klasie I uczeń poznaje podstawowe struktury języka mówionego. Śladem tej umiejętności będzie w klasie II przyswajanie umiejętności czytania oraz wprowadzenie nauki pisania. Tematyka w dużym stopniu pokrywa się z najważniejszymi wydarzeniami (również w podręczniku) z życia dzieci, odpowiada tematom ich zabaw. Ogólne cele innowacji, (a szczególnie działu „Poznajmy się” – w klasie I) zbieżne są z celami kształcenia zintegrowanego i nauczania języka obcego dzieci młodszych:

rozwijanie umiejętności poznawania siebie, integracja zespołu klasowego,
rozwijanie umiejętności współpracy, a także pracy i zabawy w grupie, w parach i zespołach,
utrwalanie wiary we własne siły, w sukces, nauka samodzielności,
a także kształcenia sprawności manualnej i wrażliwości estetycznej.

Struktura programu nauczania

Dla potrzeb mojej pracy najbardziej wykorzystuję program edukacyjny „Żywioły. Lekcje twórczości w nauczaniu zintegrowanym” K. J. Szmidt i J. Bonar. Autorzy, powołując się na filozofów, socjologów, psychologów i pedagogów, a także polityków oraz działaczy społecznych, którzy za główne zadanie współczesnej szkoły i systemu edukacji uznają „przygotowanie ludzi do twórczej aktywności”.

Wykaz umiejętności wdrażanych zgodnie z poszczególnymi działami nauczania programu „Żywioły”

rozwijanie koncentracji uwagi, spostrzegawczości, wrażliwości słuchowej, dotykowej, wzrokowej,
odkrywanie, rozpoznawanie i wyrażanie uczuć i emocji, empatii, pokonywanie anty twórczych przekonań, trwogi przed arcydziełem, „dziwnym pomysłem”,
doskonalenie sprawności językowych – również na łamach czasopisma klasowego, również w języku obcym,
ekspresyjne wyrażanie myśli i emocji w języku sztuki i w czasie spontanicznej dramatyzacji.

Efekty realizacji programu innowacyjnego „Strategie myślenia” dotyczące procesu uczenia się

Uczniowie bardzo aktywnie uczestniczyli w realizacji wszystkich „moich wynalazków”. Wytwory „Lekcji Twórczości” są doskonałym przykładem na to, że „drzemiące” możliwości ich umysłów zostały uaktywnione. Treningami myślenia były działania np. „wymyśl, zaprojektuj, szukaj, zbadaj, porównaj, wnioskuj, generalizuj, uporządkuj”. Dzisiaj moi uczniowie natychmiast reagują na polecenia typu: „pomyśl co by było, gdyby…” Nie zadają już nagminnie pytań o sposób wykonania zadania, ograniczając w ten sposób swoje możliwości, swoją kreatywność. Wiedzą, że wyobraźnia to coś, co każdy powinien budzić, uruchamiać, bo każdy ją ma. Potrafią nazwać swoje uczucia, korzystają nie tylko ze swojego intelektu, ale również z drugiej władzy poznawczej jaką jest intuicja.
Prowadzenie czasopisma klasowego to kolejny efekt realizacji mojej innowacji. Dzieci mają okazję do wypowiedzi na łamach czasopisma, piszą więc opowiadania, wiersze, dzielą się wiedzą znalezioną w encyklopediach, słownikach i innych źródłach wiedzy. Na łamach czasopisma wykorzystują też technikę sporządzania map myśli. ***

Nie tak jednak ważne są rezultaty tych treningów myślenia, jak ważne jest to, że po prostu odbywały się, że zostały nazwane i świadomie przez dzieci wykorzystane!

Jakie zmiany zaszły u prowadzącego innowację?

Dotyczą one zarówno procesu nauczania jak i moich działań jako nauczyciela. Prowadząc innowację zmuszona jestem do ciągłych poszukiwań jak chociażby do śledzenia literatury fachowej. Krytycznie oceniam podręczniki, ich przydatność i pełnione funkcje w procesie nauczania.
Bardzo ważna w mojej innowacji jest praca użyteczna z dziećmi, a więc taka, która ma zrozumiały cel. Dzieci mają świadomość, że „uczą się myślenia” i mogą nim sterować. Zauważyłam, że każdorazowe uświadomienie dzieciom celu naszych zajęć i prac jest im potrzebne i zawsze motywuje ich do pracy.
Moje doświadczenia nie tylko motywują mnie do dalszych poszukiwań, ale dzięki nim potrafię uatrakcyjnić każdą formę zajęć z dziećmi, a przede wszystkim pomagam im zdobywać wiedzę szybciej i zdobywać jej więcej.
Mam świadomość, że moi wychowankowie zostali już wyposażeni w „narzędzia”, dzięki którym lepiej poradzą sobie z informacją, lepiej ją wykorzystają, bo umieją hierarchizować, klasyfikować, wybierać i oceniać…

*** Mój pierwszy tytuł czasopisma klasowego „Nasze krajobrazy” został zaprezentowany w ogólnopolskim czasopiśmie „Nowe w Szkole” (nr 2/2000-2001).
Kolejna klasa, z którą pracowałam 3 lata również z zapałem przystąpiła do tworzenia swojego pisma pt. „Tornister”. Główna postać pisma – „Ołówek” sprytnie przyjął rolę ucznia, który (jak wszyscy uczniowie) aktywnie uczestniczył w życiu klasy. Tak więc każdy uczeń mógł wcielać się w rolę „Ołówka” i tworzyć swobodne teksty. Jednocześnie będąc anonimowym, mógł prezentować swój pomysł, dowcip, a nawet troskę nad życiem klasy.

W tym roku szkolnym moi „nowi” uczniowie wybrali dla swego czasopisma tytuł: „Piórnik”. Jako pierwszoklasiści stoją przed nowym dla nich wyzwaniem…